Poslednji rimski i prvi vizantijski car Justinijan podigao je u 6. veku nove ere važan crkveni, administrativni i vojni centar u podnožju Radan planine. Reč je o gradu Justinijana Prima, danas jednostavno poznatom kao Caričin grad.
Ostaci ovog impozantnog grada nalaze se na tridesetak kilometara od Leskovca i 8 kilometara od Lebana. Na površini od 42.000 kvadratnih metara smešten je lokalitet bogate istorije na kojem se faktografski podaci istoričara prepliću sa brojnim legendama.
Prema pojedinim izvorima Justinijan je podigao ovaj grad u znak zahvalnosti kraju u kome se rodio oko 485. godine. Druga legenda pak kaže da je car, da bi sačuvao svoju ljubav sa plesačicom Teodorom, podigao grad za nju, daleko od svojih roditelja, a da je baš ovo mesto izabrao misleći da će jednog dana grad biti i verski centar zbog svog povoljnog položaja.
Justinijan Prvi bio je imperator Istočnog rimskog carstva, koji je nastojao da obnovi njegovu moć i veličinu nakon unutrašnjih sukoba i upada varvara. Poznat je kao jedan od najvećih kodifikatora rimskog prava, ali i po tome što je podigao dve najznačajnije hrišćanske crkve – Svetu Sofiju u Konstantinopolju, današnjem Istanbulu i Crkvu Svetog Vitalija u Raveni.
Caričin grad je izgrađen na izduženoj i uzvišenoj steni utvrđenoj sa tri prstena bedema izgrađenih od kamena i opeke. Ceo grad je spolja okružen bedemima, a unutrašnji ga dele na tri dela: Akropolj, gornji i donji grad. Utvrdjeni deo grada, površine od oko 8 hektara bio je u funkciji zaštite javnih objekata i važnih državnih institucija, poput crkve i vojske.
Da je reč o gradu koji je bio jedan od naprednijih centara toga doba, svedoči i činjenica da je Caričin grad imao vodovod, a voda se dopremala iz veštačkog jezera čija je brana bila dugačka sto, a visoka preko 6 metara. Najveći objekat u gradu predstavlja gradska cisterna kvadratnog oblika, veličine 40 puta 40 metara. Severno od cisterne nalazile su se terme, sa kadama za toplu i hladnu vodu. Zanimljivo je i da je sama episkopska palata na Akropolju imala podno grejanje, koje se zagrevalo toplim vazduhom, takozvanim hipokaustom.
Na najuzvišenijem mestu sagrađen je Akropolj, sedište crkve i centar svih gradskih zbivanja. Središnji deo Gornjeg grada predstavljao je kružni trg, gde su se ukrštale glavne gradske komunikacije koje su utvrđenu površinu delile na četiri jednaka dela. Zbog prirodnog pada terena, prostor je terasasto rešen, a objekti su podizani u više nivoa. Sam trg pokrivale su velike kamene ploče, a u njegovom središtu nalazila se bronzana statua cara postavljena na stub.
U Caričinom gradu bila je smeštena i velika crkva, jedan od najreprezentativnijih spomenika vizantijske arhitekture na balkanskom poluostrvu. Naročito se izdvaja bogatim mozaicima, čiji su ostaci sačuvani i do današnjih dana. Zidovi bazilike bili su bogato ukrašeni mermernim pločama, mozaicima i freskama, a među brojnim kompozicijama izdvajaju se scene lova, ratnika, kentaura, Amazonki i životinja. Osim ove, otkriveno je još pet crkava, širom grada, a sve su nastale u VI veku nove ere.
Smatra se da je Caričin grad kratko postojao, svega nekoliko decenija, i da se ugasio za vreme cara Iraklija, nakon prodora Slovena. Ipak, trebalo je da prođe skoro 15 vekova, da njegovi ostaci ponovo privuku pažnju javnosti. Prva iskopavanja započeta su 1912. godine, a u poslednjih sto godina predmet je interesovanja i svetskih arheologa.
Caričin grad je kulturno dobro od svetskog značaja, koje se nalazi i na preliminarnoj Uneskovoj listi svetskih baština, a iskopavanja na ovom mestu traju i danas.
Iako je reč o lokalitetu od izuzetnog istorijskog i kulturnog značaja, decenijama unazad nedostajala je adekvatna turistička promocija ovog kraja. Poslednjih godina učinjen je pomak izgradnjom Vizitorskog centra Teodora Turističke organizacije Lebane, kao i aktivnostima Narodnog muzeja u Leskovcu u čijoj je nadležnosti ovaj lokalitet.
Republika Srbija uložila je značajna sredstava u uređenje puteva u ovom kraju, a uskoro se očekuje i početak radova na izgradnji puta preko Radan planine. Ova saobraćajnica biće od velikog značaja jer će povezati Caričin grad sa Sijarinskom i Prolom Banjom.