Na Vojničkom groblju u Nišu počivaju vojnici i bolničarke Komonvelta koje su služile u srpskoj vojsci Engleski, srpski, austro-ugarski i nemački vojnici, iako su ratovali na suprotnim stranama, posle I svetskog rata sahranjeni su zajedno na Vojničkom groblju u Nišu.
Koliko njih ovde tačno počiva, ne zna se ni danas, a malo kome su i od Nišlija poznati istorija i značaj ovog kompleksa koji leži uzdignut na Delijskom visu. Svake godine, na Dan primirja, simbolično u 11 sati i 11 minuta, u tačno vreme kada je pre više od jednog veka objavljeno potpisivanje primirja koje je ujedno označilo i kraj najvećeg ratnog sukoba u istoriji civilizacije, na Vojničkom groblju na Delijskom visu, predstavnici Grada Niša, Vojske Srbije, Policije, Nišavskog upravnog okruga polažu vence poginulim herojima.
Na Groblju britanskog komonvelta, u krugu Vojničkog groblja, sahranjeni su i engleski saveznici. U 41 grobu, uglavnom obeleženom imenom i prezimenom – tri mornara, tri člana mornarske pešadije, 26 vojnika i sedam bolničarki koje su služile u srpskoj vojsci, piše na ploči koja je postavljena na delu groblja koje Nišlije nazivaju “englesko”.
“Svi, osim vojnika, pomrli su tokom epidemije influence, posle prekida neprijateljstava”, piše na tabli Komonvelta.
Istoričar Aleksandar Dinčić kaže da je ovo jedno od tri engleska groblja koja su postojala u Kraljevini Jugoslaviji, pored onih u Skoplju i Vrnjačkoj Banji.
“Srpsko vojničko groblje nedaleko od Vojne bolnice, oformljeno je za vreme balkanskih ratova (1912-1913) i to odmah nakon epidemije kolere. Sahrane na Vojnom groblju nastavljene su i za vreme Prvog svetskog rata, naročito u vreme umiranja ratnika od zadobijenih rana na bojištima i zaraznih bolesti, za vreme bugarske okupacije, za vreme Drugog svetskog rata i po njegovom završetku. Na njemu je sahranjeno oko 3000 srpskih ratnika iz balkanskih ratova i Prvog svetskog rata kao i ratnika i civila iz Drugog svetskog rata”, objašnjava profesor Dinčić.
Međutim, kako kaže, danas je ostao u potpunosti sačuvan samo jedan deo koji je poznat kao “Englesko vojno groblje”.
“Neposredno pred izbijanje Prvog svetskog rata, u Nišu se nalazila sanitetska misija iz Velike Britanije. Radila je u Vojnoj bolnici. Već u avgustu mesecu iste godine ponovo je zavladala kolera u gradu. Tada su umrli i neki članovi britanske sanitetske misije koji su se prethodno lečili u Vojnoj bolnici. Približno u isto vreme, umiru i prvi srpski ranjenici koji su dovedeni sa frontova i tako se sahrane na Vojničkom groblju posle jednog kraćeg prekida ponovo nastavljaju”, priča nam on.
Srpske vlasti su želele da preminule saveznike nekako odvoje od srpskih. Tačnije, da se njihove sahrane vrše na zasebnoj parceli Srpskog vojničkog groblja i na taj način je nastalo savezničko vojno groblje u sklopu srpskog. U jeku borbe protiv pegavog tifusa i drugih zaraznih bolesti, u Nišu je boravila specijalna britanska sanitarna misija pod zapovedništvom pukovnika dr Vilijama Hantera kao i misija dr Berija i pet medicinskih sestara iz organizacije Žene Škotskih bolnica. Sekretar Srpskog potpornog fonda, koji je u Londonu formirala Lejdi Pedžet, bio je takođe Britanac pod imenom Ričard Čičester. On je zbog svojih zasluga dobio i čin kapetana u srpskoj vojsci
“Kada je Niš oslobođen 12. oktobra 1918. godine, zavladala je španska groznica, koja je uzela nove živote. Tada su se zarazili i oboleli i britanski vojnici koji su nakon oslobođenja došli u grad sa francuskom vojskom. U tu svrhu je organizovana i Engleska vojna bolnica u prostorijama Zelene gimnazije u Obrenovićevoj ulici, gde su pojedini saveznički vojnici umirali u najtežoj agoniji”, objašnjava nam Dinčić.
Jedna od ekshumiranih engleskih bolničarki po završteku Prvog svetskog rata bila je i Margaret Rajl, koja je umrla sa svega 23 godine. Nakon što je preležala tifus, bila je pridodata sanitetskoj misiji u Sićevu i tu je nesrećno poginula tako što je pala sa jedne stene. Njen sprovod niškim ulicama bio je nešto što se dugo posle rata pamtilo. Građani su izlazili ispred kuća ili radnji, skidali kape i šešire. Ulice su bile pune siromaha, stranaca, Cigana ali i austrougarskih ratnih zarobljenika, koji su sa poštovanjem pratili povorku. U Sabornoj crkvi kovčeg je bio pokriven cvećem i videla se rasprostranjena ruska, srpska i engleska zastava. Kada se čin pomena završio jedan čovek poljubio je ruku mrtve devojke po hrišćanskom običaju. Ona danas počiva na parceli Engleskog vojnog groblja na Delijskom visu.
Glavni deo groblja čini visoki betonski krst koji simbolizuje žrtve koje su se stojeći i uspravno borile u Francuskoj, Belgiji i ostalim delovima sveta. Oko njega se nalazi 41 spomen-ploča sa imenom, prezimenom, jedinicom i godinom kada je poginuo ili umro svaki od sahranjenih.
Za vreme rata 1941. godine, u zarobljeničkom logoru na Crvenom krstu u Nišu, pored desetina hiljada jugoslovenskih ratnih zarobljenika, našlo i oko 200 britanskih, koji su dovedeni iz Grčke.